η σύγχρονη Ελλάδα αυτοκτονεί

Το παρακάτω άρθρο του Θέμη Λαζαρίδη δημοσιεύθηκε (10 Οκτ. 2007) στο GREEK UNIVERSITY REFORM FORUM (φόρουμ για τη μεταρρύθμιση στα Ελληνικά Πανεπιστήμια) και απευθύνεται στους πρωτοετείς φοιτητές.

Ο Θέμης Λαζαρίδης είναι καθηγητής χημείας στο City College της Νέας Υόρκης.

Με την ευκαιρία έναρξης προχθές του νέου ακαδημαϊκού έτους ένας φοιτητής που συχνάζει στο μπλογκ μου ζήτησε να γράψω ένα κείμενο για διανομή στους πρωτοετείς φοιτητές της σχολής του. Έγραψα το εξής:



Αγαπητοί πρωτοετείς φοιτητές,

είμαι σίγουρος ότι νιώθετε μεγάλη χαρά και ανακούφιση για την είσοδό σας στο πανεπιστήμιο. Δουλέψατε σκληρά, κριθήκατε δίκαια και αντικειμενικά, και τα καταφέρατε. Συγχαρητήρια.

Θα ήθελα πολύ να σας απευθύνω ένα αισιόδοξο μήνυμα αλλά δεν μπορώ. Παρά τη σχετική ευημερία, η χώρα μας διέρχεται μια βαθιά κρίση, πολιτική, ιδεολογική, και οικονομική. Πάνω από όλα, μια κρίση αξιών. Πριν από 25 χρόνια η Ελλάδα ήταν ουραγός στους 10 της ΕΟΚ. Πριν από 10 χρόνια ήταν ουραγός στους 15 της ΕΕ. Σήμερα είναι ουραγός στους 25 της ΕΕ. Τα ελληνόπουλα καταλαμβάνουν τις τελευταίες θέσεις των διεθνών εκπαιδευτικών διαγωνισμών. Η Ελλάδα βαθμολογείται κάτω από τη βάση από τη Διεθνή Διαφάνεια και κατατάσσεται δίπλα σε αφρικανικές χώρες όσον αφορά τη διαφθορά. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα ακόμα μιλάμε για ρουσφέτια, φακελάκια, και μίζες.

Οι πηγές της κακοδαιμονίας μας είναι πολλές. Θα σας αναφέρω μερικές:

* Άκρατη ιδιοτέλεια. Η Ελλάδα είναι ένα άθροισμα ιδιωτικών συμφερόντων. Ο Έλληνας βάζει πάνω από όλα το ατομικό του βόλεμα. Δεν υπάρχει κοινωνική συνείδηση, η έγνοια για το δημόσιο συμφέρον. Δεν υπάρχει η θέληση για συλλογική δράση με στόχο το κοινό καλό. Αντίθετα, υπάρχει έντονη συλλογική δράση για την υπεράσπιση συντεχνιακών συμφερόντων. Στο τέλος όλοι βγαίνουμε χαμένοι. Δεν μπορεί να οικοδομηθεί πολιτισμένη κοινωνία χωρίς κάποιο ελάχιστο ποσοστό ιδεαλιστών που ενδιαφέρονται και εργάζονται για το κοινό καλό.

* Κομματικός φανατισμός. Πολλοί δεν αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ πολιτικής και ποδοσφαίρου. Η μέθη του να ανήκεις κάπου αντικαθιστά τη νηφάλια σκέψη. Η σκοπιμότητα αντικαθιστά την ειλικρίνεια. Βέβαια, ο φανατισμός αυτός είναι συχνά κίβδηλος· πίσω του κρύβεται και πάλι η ιδιοτέλεια, η επιδίωξη να αποκτήσει κανείς αθέμιτα πλεονεκτήματα χρησιμοποιώντας τους κομματικούς πελατειακούς μηχανισμούς. Πολλοί ακόμα ψηφίζουν ένα κόμμα με την προοπτική διορισμού στο δημόσιο. Θα τα δείτε όλα αυτά στη συμπεριφορά των κομματικών παρατάξεων του φοιτητικού συνδικαλισμού και στις περίφημες «γενικές συνελεύσεις».

* Άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας. Ο στίχος του Διονύση Σαββόπουλου (μετάφραση ενός του Bob Dylan) «αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει, καλύτερα να μη μας πει κανένα» ταιριάζει απόλυτα στη σύγχρονη Ελλάδα. Είμαστε έθνος στρουθοκαμήλων. Στηρίζουμε αυτούς που μας χαϊδεύουν τα αυτιά, που ικανοποιούν τις ψευδαισθήσεις μας, που κολακεύουν την ατομική ή εθνική υπερηφάνεια. Όσοι λένε δυσάρεστες αλήθειες αποπέμπονται. Οι λαοί τριγύρω μας τρέχουν, κι εμείς ζούμε στον κόσμο μας αλληλοβαυκαλιζόμενοι.

* Ανορθολογισμός. Στην Ελλάδα συνήθως τα ζητήματα αντιμετωπίζονται με συναισθηματικό τρόπο. Επειδή μια σημερινή κατάσταση Α παραπέμπει σε μία παρελθοντική κατάσταση Β, κρίνουμε την Α με βάση την Β αγνοώντας τις μεγάλες αλλαγές που μπορεί να έχουν στο μεταξύ επέλθει. Πολλά πράγματα γίνονται αυτόματα αποδεκτά χωρίς σκέψη και προβληματισμό. Προβλήματα καταγγέλλονται χωρίς να αναζητείται η πηγή τους και η λύση τους. Λέξεις χρησιμοποιούνται χωρίς κατανόηση της σημασίας τους. Ακόμη χειρότερα, το νόημα κάποιων λέξεων έχει διαστρεβλωθεί εντελώς, σε σημείο που η χώρα θυμίζει την κοινωνία του Όργουελ.

* Η επιδίωξη της ήσσονος προσπάθειας (κοινώς τεμπελιά) επικρατεί παντού. Το πανεπιστήμιο δεν αποτελεί εξαίρεση. Μεγάλη μερίδα των Ελλήνων φοιτητών επιδιώκει να πάρει πτυχίο με τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια. Μεγάλη μερίδα των Ελλήνων καθηγητών επιδιώκει να αμείβεται και να προάγεται με τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτικών επιδιώκουν να επανεκλεγούν με το λιγότερο δυνατό έργο. Το αποτέλεσμα είναι μία Ελλάδα ουραγός.

* Περιφρόνηση του νόμου και έλλειψη δημοκρατικής παιδείας. Για τον Έλληνα η παραβίαση του νόμου είναι «μαγκιά». Ενίοτε βαφτίζεται και «λαϊκός αγώνας». Η ελευθερία συγχέεται με την ασυδοσία. Η τήρηση του νόμου και της τάξης με την καταστολή. Η δημοκρατία με την υπερίσχυση της πλειοψηφίας, ακόμα και όταν αναφαίρετα δικαιώματα της μειοψηφίας καταπατούνται. Η πολιτεία ψηφίζει νόμους τους οποίους αδιαφορεί να εφαρμόσει. Πολλές φορές η πολιτική ηγεσία παραβιάζει τους νόμους που η ίδια ψηφίζει. Η Ελλάδα απέχει πολύ από το να είναι μία ευνομούμενη χώρα και ένα κράτος δικαίου. Μέχρι και η αμεροληψία της δικαιοσύνης έχει φτάσει να αμφισβητείται με τα διάφορα παραδικαστικά κυκλώματα.

* Έλλειψη κουλτούρας διαλόγου, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, από το καφενείο της γειτονιάς μέχρι τη Βουλή. Τις περισσότερες φορές ο διάλογος δεν είναι ανταλλαγή σκέψεων με σκοπό την εύρεση της αλήθειας ή της καλύτερης λύσης σε ένα πρόβλημα αλλά μία στείρα προσπάθεια να σκοράρουμε πόντους κατά του αντιπάλου ή να δείξουμε ότι είμαστε εξυπνότεροι.

* Υπερβολική προσήλωση στον καταναλωτισμό και υποτίμηση της αξίας της δημιουργικότητας. Η αξία του σύγχρονου Έλληνα καθορίζεται από τα ρούχα που φοράει και το αυτοκίνητο που οδηγεί. Σκοπός της ζωής είναι η μέγιστη δυνατή κατανάλωση. Η δημιουργία δεν αναγνωρίζεται ως πηγή ευτυχίας. Η φιλοδοξία εξοβελίζεται ως ελάττωμα του χαρακτήρα. Η επιχειρηματικότητα, μία καθαρή εκδήλωση δημιουργικότητας, θεωρείται από πολλούς επιλήψιμη δραστηριότητα.

* Απαξίωση της ακεραιότητας και των άλλων ηθικών αξιών. Η στάση του σύγχρονου Έλληνα σε ηθικά ζητήματα συνοψίζεται στη φράση «έλα μωρέ». Για την κατεστημένη ιντελλιγκέντσια του τόπου η ηθική είναι μία έννοια ξεπερασμένη και η επίκληση ηθικών αξιών απορρίπτεται ως «ηθικολογία». Ως αποτέλεσμα, «σωστό» είναι αυτό που μας συμφέρει. Αν μπορείς να κλέψεις χωρίς να σε πιάσουν, κλέβεις. Αν μπορείς να αντιγράψεις στις εξετάσεις, αντιγράφεις. Αν μπορείς να λάβεις φακελάκι, το λαμβάνεις. Όμως, ακόμα κι αν η λαμογιά βραχυπρόθεσμα επιβραβεύεται, μακροπρόθεσμα και σε συλλογικό επίπεδο είναι καταστροφική για τον τόπο.

Αυτή είναι η Ελλάδα που κληρονομείτε.

Το ερώτημα είναι τι θα κάνετε εσείς. Θα συμβιβαστείτε με το «σύστημα» ή θα παλέψετε να το αλλάξετε;

Θα κοιτάξετε να βολευτείτε όπως – ‘όπως ή θα προσπαθήσετε να δημιουργήσετε τις προϋποθέσεις για πρόοδο ολόκληρης της κοινωνίας; Θα ακολουθήσετε την πεπατημένη ή θα προσπαθήσετε να ανοίξετε καινούριους δρόμους;

Αν επιθυμείτε το δεύτερο, ετοιμαστείτε να τραβήξετε κουπί. Ο κόσμος σήμερα είναι πολύπλοκος και δεν υπάρχει (κατά τη γνώμη μου) κάποιος φορέας, κάποιο κόμμα, κάποια οργάνωση που να εκφράζει αυτή τη στιγμή απόλυτα την προοδευτική κατεύθυνση για τη χώρα.

Υπάρχουν άτομα, ανοργάνωτα, κουρασμένα, απογοητευμένα. Τους νέους συλλογικούς φορείς θα πρέπει να τους διαμορφώσετε εσείς οι ίδιοι. Με ανοιχτό μυαλό, με κριτική διάθεση, με ορθολογισμό, και με ήθος.

Μακάρι να επιλέξετε αυτό το δρόμο. Σας εύχομαι καλή επιτυχία.