ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ:

Του Λαογράφου Γιώργου Λεκάκη
«'Αγιες» μετεωρολογικές προβλέψεις

Η ελληνική παράδοση, διασώζει και την ναυτική ταυτότητα του έθνους, δίνοντας μετεωρολογικές προβλέψεις, κατά ημερομηνίες. Και προς ευκολωτέρα ενθύμηση αυτών, τις ταυτίζει με τους εορτάζοντες αγίους της ημέρας.

Οι «μπουνάτσες τ' άη Θύμιου» (πνέουν 20 Ιανουαρίου), γι' αυτό και οι θαλασσόλυκοι του Γαλαξειδίου είχαν περί πολλού τον άγιο Ευθύμιο! Τότε ξεπετούν τα «μάτια» στα κλωνάρια των δένδρων, στις γνωστές από τ' αρχαία χρόνια «αλκυονίδες ημέρες».

Είτα πέφτουν οι «κατεβασιές των Τριών Ιεραρχών» (30 Ιανουαρίου), που βαρομετρικά ισορροπούν τις γλύκες τ' άη Θυμιού. Φόρτσοι βοριάδες με ολιγοήμερες καταιγίδες, που απαλύνονται όταν πέσει χιόνι, το οποίο και λυώνει γρήγορα.

Στις 9 Μαρτίου έρχονται οι «φορτούνες των αγίων Σαράντα» τις οποίες και οι ξένες ναυτιλιακές οδηγίες μεταφράζουν «σαν φόρτυ στορμς» (και οι Ιταλοί λένε "burrasche" ή "temporali di Santa Francecca" δηλ. «μπουρίνια της αγίας Φραντζέσκας»). Πρόκειται για τις σφοδρές τρικυμίες της εαρινής ισημερίας.


Στις 3 Μαΐου πνέουν οι «πουνέντηδες της αγίας Μαύρας». Οι φρέσκοι πουνέντηδες του Μαγιού. Βαστούν μια εβδομάδα και είναι οι πρόδρομοι των μελτεμιών.



Στις 29 Αυγούστου ξεθυμαίνουν τα μελτέμια, γι' αυτό και οι ναυτικοί μας λένε «τ' άη Γιαννιού τα γραιγάλια» ή «τα γραιγάλια του αγίου Φανουρίου», γιατί τα μελτέμια παίρνουν την ΒΑ κατεύθυνση, του καθαρού γραίγου. Όταν μανικάρουν οι γραίγοι, έρχονται οι μπουνάτσες.



Και όντως, στις 7 Σεπτεμβρίου έχουμε τις «μπουνάτες τ' άη Σώστη», που λένε οι ναυτικοί μας (σε Αίγινα, Σύρο, Αργολικό και Θερμαϊκό). Είναι οι καλοκαιρίες της φθινοπωρινής ισημερίας του Ζυγού. Παρεμβάλλονται ανάμεσα στο ξεθύμασμα των μελτεμιών και τους κουφονοτιάδες. Γίνονται έτσι οι πρόδρομοι της χειμωνιάτικης κακοκαιρίας. Αυτή η καλοκαιρία διατηρείται για δέκα περίπου ημέρες. Το παράδοξο είναι πως στην ισημερία του Ζυγού επικρατεί πάντα καλοκαιρία, ενώ στην ισημερία του Κριού πάντα κακοκαιρία!



Στις 14 Σεπτεμβρίου λέει ο ναυτικός λαός μας «του Σταυρού και δέσε, του Σταυρού και λύσε». Γι' αυτό έδεναν τα ιστιοφόρα. Έπαιρναν διπλές πρυμάντζες στις δέστρες, έλυναν τα πανιά απ' τις αντένες και τα φύλαγαν στα μπαλαούρα. Έως την εποχή της επανόδου στην θάλασσα, που «άγιαζαν» τα νερά, όταν έριχναν τον σταυρό στο νερό, των Φώτων, στις 6 Ιανουαρίου. Τότε έλυναν.



Τ' άη Δημήτρη επικρατεί τ' «αγιοδημητριάτικο καλοκαιράκι», που λένε σε Θεσσαλονίκη, Β. Αιγαίο και Σύρο ή το «μικρό καλοκαιράκι», όπως το λένε σε Σμύρνη κι Αίγινα. Λίγες ημέρες ευδίας, που διακόπτουν την χειμωνιάτικη τροπή.



Ακολουθούν τα «Νικολοβάρβαρα», οι βάρβαροι καιροί μεταξύ των εορτών αγίου Νικολάου και αγίας Βαρβάρας.



Έπονται οι «όστριες τ' άη Διονύση» (17 Δεκεμβρίου). Χαρακτηριστικό, οι φόρτσοι νοτιάδες, η χονδρή θάλασσα και η μαυρίλα. Οι άνεμοι που πνέουν εξισορροπούν βαρομετρικά τις φορτούνες των Νικολοβάρβαρων.



Όλα αυτά τα γνωμικά της λαϊκής σοφίας είναι μελετημένα με το Ιουλιανό (παλαιό) ημερολόγιο. Και φυσικά δεν έχουν καμμιά σχέση με τον τιμώμενο άγιο της ημέρας, αλλά εξηγούνται με την μετεωρολογική επιστήμη.



ΠΗΓΕΣ:

Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα», εκδ. «Γεωργιάδης», 2001.



«Μεντιτερράνεαν Πιλότ», τ. 4, προλεγόμενα περί Αιγαίου.

<Ανθέμιον>